नुवाकोटको साततले दरबार पुनर्निर्माण हुँदै

नुवाकोट । भूकम्पले क्षतिग्रस्त नुवाकोटको साततले दरबारसहित आसपासका धार्मिक एवम् पुरातात्विक सम्पदाको पुनर्निर्माण गर्न धेरैपटकको अनुनयविनयपछि सात वर्षमा चिनियाँ पक्ष कार्यक्षेत्रमा आइपुगेको छ ।

सङ्घीय सरकारसँग भएको सम्झौताअनुसार पुनर्निर्माणको जिम्मेवारी पाएको चिनियाँ टोली विदुर–२ स्थित कार्यक्षेत्रमा फर्किएर पुनर्निर्माण सुरु गर्नुपूर्वको तयारीमा खटिएको छ । चिनियाँ पक्षले पुनर्निर्माण तयारी गरेसँगै पुरातत्व विभागका महानिर्देशक सौभाग्य प्रधानांगसहितको टोलीले शुक्रबार नेपाली पक्षले पूरा गर्नुपर्ने दायित्वका सन्दर्भमा जिल्लाका सरोकार पक्षको जिम्मेवारीबारे छलफल गरेको छ । वि.सं. २०७२ वैशाख १२ को भूकम्पले क्षति पु¥याएको दरबारसहितको संरचना पुनर्निर्माणका क्रममा चिनियाँ टोली भूकम्पले जीर्ण बनाएको संरचनालाई थप क्षति हुन नदिन वि.सं. २०७६ असारमा खट बनाएर जस्ताको छानो राखेर फर्केको थियो ।

सरकारसँग भएको सम्झौताको अवधि सम्पन्न भइसकेको छ भने लामो समय चिनियाँ पक्ष सम्पर्कमा नहुँदा दरबारसहितको संरचना पुनर्निर्माण अन्योल भइरहेको थियो । तर, प्राविधिक र कामदारसहितको टोली कार्यक्षेत्रमा आएसँगै काम हुन्छ भन्ने निश्चित भएको दरबार पुनर्निर्माणको तयारीका लागि शुक्रबारको छलफल र अनुगमनपश्चात् पुरातत्व विभागका महानिर्देशक सौभाग्य प्रधानांगले विश्वास व्यक्त गरे । भूकम्पले क्षति पु¥याएका संरचना पुनर्निर्माणमा सहयोग पु¥याउने कार्यक्रमअन्तर्गत नेपाल र चीन सरकारबिच दरबारसहित धार्मिक तथा पुरातात्विक महत्वका विभिन्न आठ संरचनाको पुनर्निर्माण गर्ने समझदारी भएको छ ।

सरकारीस्तरमा भएको सम्झौताअनुसार पुरातत्व विभाग र निर्माणको जिम्मा पाएको ‘चाइनिज एकेडेमी अफ कल्चरल हेरिटेज’बिच २०७६ जेठमा ४५ महिनाभित्रै काम सम्पन्न गर्ने उल्लेख गरिएको थियो । द्विपक्षीय सम्झौतापश्चात् सम्पदालाई थप क्षति हुन नदिन खट बनाएर नयाँ वर्ष मनाउन गएको चिनियाँ पक्ष कोरोना सङ्क्रमणको कारण देखाई फर्कन ढिलो गरेको हो ।

तीन वर्षपश्चात् वि.सं. २०७९ असोजमा चिनियाँ प्राविधिक (इन्जिनियर) टोली आएर साततले दरबारको जग, गारो र छानाको वस्तुस्थिति अध्ययनपश्चात् प्रबलीकरण अथवा पुनर्निर्माणसम्बन्धी अध्ययन गरेर फर्केको थियो । त्यसपश्चात् अहिले तेस्रोपटक चिनियाँ पक्ष कार्यक्षेत्रमा आएर पुनर्निर्माण अघि बढाउन आवश्यक व्यवस्थापनमा जुटेको नुवाकोट दरबार हेरचाह तथा संरक्षण कार्यालयका प्रमुख सुनिल पौडेलले जानकारी दिए ।

उनका अनुसार पुनर्निर्माणका लागि यसअघिको सम्झौता अवधि काम सुरु नहुँदै सकिएकाले नयाँ सम्झौतामार्फत पुनर्निर्माण अघि बढाउन चिनियाँ पक्ष सकारात्मक देखिएको छ । सम्पदा पुनर्निर्माणका क्रममा उत्पन्न ससाना प्रकृतिका समस्या समाधानको जिम्मेवारी स्थानीय तहको हुनेछ भने कर्मचारी–कामदारको प्रवेशाज्ञा थप, राजस्व छुटलगायतमा सङ्घीय सरकारको सहयोग हुने गरेर नयाँ सम्झौता गर्न लागिएको छ ।

पहिलो चरणमा साततले दरबारसहित दरबारपरिसरमा रहेको गारदघर र रंगमहलको आवश्यकताका आधारमा पुनर्निर्माण तथा प्रबलीकरण गरिने चिनियाँ पक्षले जनाएको छ । त्यसपश्चात् लिच्छविकालीन तलेजु (तुलजा भवानी)को मन्दिर, सेतोपाटी, लामपाटी, विष्णु र नारायण मन्दिरको पुनर्निर्माण गरिनेछ । चिनियाँ पक्षले कार्य प्रारम्भपूर्व नै नियमित विद्युत् प्रवाह, दरबारसम्म हेभी उपकरणसहितको सवारीसाधन आउजाउ गर्न पहुँचमार्ग, पानी, सामग्री भण्डारणका लागि खुला स्थान उपलब्ध गराउन माग गरेको छ ।

उक्त माग पूरा गर्न शुक्रबार भएको छलफलमा विदुर नगरपालिकाका तर्फबाट नगर प्रमुख राजन श्रेष्ठले पूरा गर्ने प्रतिबद्धता जनाएको दरबार पुनर्निर्माण गर्ने वडाका अध्यक्ष दीपक कायस्थले बताए । तत्कालीन राजा पृथ्वीनारायण शाहले नुवाकोटमाथि वि.सं. १८०१ मा विजय हासिल गरेपश्चात् साततले दरबारको निर्माण गर्न लगाई त्यहीँबाट देशभरको कामकाज सञ्चालन गरेका थिए ।

वि.सं. १८१९ मा निर्मित दरबार क्षेत्र परिसरमा अवस्थित तुलजा भवानी मन्दिर भने लिच्छविकालीन रहेको नुवाकोट दरबार मौला अमालका प्रतिनिधि (द्वारे) महेन्द्रकुमार शाहीले जानकारी दिए ।